Rozprzestrzenienie się epidemii koronawirusa SARS-CoV-2 na całym świecie stanowi zagrożenie zdrowia publicznego jak również ogromny problem dla sytuacji gospodarczej wielu krajów. Coraz częściej spotykamy się z przypadkami, gdy poszczególne przedsiębiorstwa nie mogą zrealizować swoich zobowiązań wynikających z kontraktów handlowych, w związku z wystąpieniem epidemii i jej następstwami.
W przypadku prowadzenia handlu zagranicznego na rynkach wschodnich, w szczególności w Rosji, należy wziąć pod uwagę, iż w przypadku objęcia epidemią koronawirusa SARS-CoV-2 również terytorium tego kraju, możliwość wykonania przez strony swoich zobowiązań wynikających z poszczególnych umów handlowych może być utrudniona.
W przedmiotowym przypadku powstaje pytanie czy wystąpienie epidemii na terytorium kraju jednej ze stron umowy handlowej (lub obu stron) może zostać uznane za okoliczności siły wyższej, tak zwany force majeure, co usprawiedliwiałoby przedsiębiorcę, w przypadku niewykonania swoich zobowiązań wynikających z umowy lub nieterminowego ich wykonania?
Zależnie od systemu prawnego, w ramach którego się poruszamy, zasady postępowania mogą się różnić. W sytuacji, gdy zawarta umowa z kontrahentem z Rosji podlega prawu rosyjskiemu, wówczas w pierwszej kolejności powinniśmy sięgnąć do przepisów kodeksu cywilnego FR.
Stosownie do art. 401 ust. 3 kodeksu cywilnego Federacji Rosyjskiej „(…) osoba, która nie wykonała lub w nienależyty sposób wykonała swoje zobowiązania w ramach prowadzącej działalności gospodarczej ponosi odpowiedzialność, jeżeli nie udowodni, iż nienależyte wykonanie swoich zobowiązań wynikało z okoliczności siły wyższej, czyli nadzwyczajnych i nieuniknionych okoliczności, chyba że ustawa lub umowa stanowią inaczej (…)”. Stosownie do ust. 8 Postanowienia Sądu Najwyższego FR z dnia 24.03.2016 N 7 „(…) w celu uznania okoliczności za siłę wyższą, powinny one mieć charakter nadzwyczajny oraz nieuchronny w danych okolicznościach”. Zgodnie z orzecznictwem sądów rosyjskich „(…) do okoliczności siły wyższej można zaliczyć następujące okoliczności: działania wojskowe, epidemie, strajki o dużej skali oraz inne okoliczności, w przypadku wystąpienia których standardowy tryb postępowania nie jest możliwy (…)” (Postanowienie sądu Arbitrażowego Okręgu Uralskiego z dnia 06 lutego 2019 roku nr F09-8477/18).
Zatem w przypadku, gdyby doszłoby do epidemii koronawirusa SARS-CoV-2 na terytorium kraju naszego kontrahenta – w danym przypadku w Rosji, co skutkowałoby niemożliwością wykonania przez niego swoich zobowiązań, na przykład dostarczenia towaru do Polski lub wykonania usługi, miałby on prawo powołać na występowanie okoliczności siły wyższej. Te same zasady również będą obowiązywały drugą stronę umowy, jeżeli zetknie się ona z podobną sytuacja.
Niemniej jednak musimy pamiętać, iż niepewna sytuacja ekonomiczna panująca na rynkach międzynarodowych może być podstawą do nadużyć ze strony niektórych przedsiębiorców. Co zatem potwierdzałoby zasadne powołanie się na wystąpienie okoliczności siły wyższej w danym kraju?
Należy wskazać, iż organem właściwym do wydania potwierdzenia, iż na terytorium danego Państwa występują okoliczności siły wyższej będzie organ, położony na terytorium tegoż państwa (z nielicznymi wyjątkami). W przypadku Rosji organem uprawnionym do potwierdzenia występowania okoliczności siły wyższej będzie Izba Handlowo-Przemysłową Federacji Rosyjskiej. Ponadto stosownie do ust. 11 Postanowienia o trybie wydawania przez Izbę Hadlowo-przemysłową Federacji Rosyjskiej zaświadczenia o występowaniu okoliczności siły wyższej (force majeure) Izby Handlowe (tzw. Izby Regionalne) mają prawo do udzielenia konsultacji w zakresie uzyskania potwierdzenia o wystąpieniu okoliczności force-majeure. Organ wydający wskazane zaświadczenie będzie oceniał nie tylko fakt wystąpienia okoliczności siły wyższej, ale będzie również badał, czy okoliczności te rzeczywiście wpłynęły na możliwość wykonania zobowiązań umownych.
Warto również przeanalizować umowę handlową łączącą strony i sprawdzić czy wprowadza ona szczegółowe regulacje w tym zakresie. Czy też nie wyklucza możliwości odwołania się do okoliczności siły wyższej, w przypadku niewywiązania się ze swoich zobowiązań. Oczywiście na etapie tworzenia umów z kontrahentami zagranicznymi zalecamy zawsze uwzględniać postanowienia dotyczące wystąpienia force majeure, które jak nazwa wskazuje mogą wystąpić niezależnie od woli stron.
Obecnie jak podaje rosyjski portal informacyjny Kommersant.ru https://www.kommersant.ru/doc/4243292 przez Izbę Handlowo-Przemysłowa Federacji Rosyjskiej wydawane są certyfikaty o wystąpieniu okoliczności siły wyższej dotyczące relacji handlowych pomiędzy Federacją Rosyjską a Chinami, z uwagi na trwającą epidemie w Chinach, jak również ograniczenia w zakresie ruchu przez granicę z Chinami.
Na dzień dzisiejszy wirusem zostają objęte kolejne i kolejne kraje, zatem przedsiębiorcy, będący stroną zagranicznej umowy handlowej bezwzględnie muszą brać pod uwagę niewywiązanie się przez dowolną ze stron ze swoich zobowiązań umownych i co zatem idzie odwołanie się do wstąpienia okoliczności siły wyższej w postaci epidemii.
Irina Pronina